Toegang tot het recht

Een fundamenteel recht

Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) benoemt een eerlijk proces en de toegang tot het recht als fundamentele mensenrechten. Je zou denken dat het daarmee altijd en overal geregeld is, maar dat is niet zo. Of burgers daadwerkelijk toegang hebben tot het civiele recht is afhankelijk van praktische zaken, zoals de mogelijkheid om de kosten van een rechtszaak te financieren. Met een complexe aansprakelijkheidsprocedure zijn vaak hoge kosten gemoeid. Het gaat daarbij om de kosten van rechtshulp en vaak ook om die van deskundigen.

Alleen voor de rijken?

Er zijn weinig burgers die zonder bijzondere voorzieningen (zoals bijvoorbeeld een rechtsbijstandverzekering) in staat zijn om dit soort kosten te dragen. De te stellen vraag is of alleen voor mensen met veel geld het fundamentele recht op de toegang tot het recht is weggelegd.

Naast de kosten die voor het voeren van een procedure noodzakelijk zijn, is er ook het risico van een proceskostenveroordeling in het geval de procedure onverhoopt wordt verloren. Het risico van een proceskostenveroordeling kan zodanig afschrikwekkend zijn dat dit de toegang tot het recht frustreert. In Nederland is dit risico relatief beperkt omdat de rechter gebruik maakt van vaste bedragen, die geen rechtstreekse relatie hebben met de werkelijke kosten. In andere landen, zoals in Engeland, kan het gaan om een veroordeling tot betaling van de werkelijke proceskosten van de wederpartij, hetgeen tot zeer hoge veroordelingen kan leiden.   

De overheid

De overheid heeft een belangrijke rol bij het vormgeven van de toegang tot het recht voor burgers. Die rol wordt onder meer ingevuld door de regelgeving inzake de door de overheid gesubsidieerde rechtsbijstand voor burgers met beperkte financiële middelen.

Die regels bepalen wie wel en wie niet voor gesubsidieerde rechtsbijstand in aanmerking komt en welke vergoedingen worden betaald. Vergoedingen voor advocaten zijn beperkt, kosten van deskundigen worden niet of nauwelijks vergoed en het risico van de proceskostenveroordeling blijft volledig bestaan.

De advocatuur

Ook de advocatuur heeft een verantwoordelijkheid. Dan gaat het doorgaans om het maken van flexibele financiële afspraken met de cliënt die het mogelijk maken om de procedure te voeren.

Zeer onlangs heeft de Nederlandse Orde van Advocaten, na een jarenlang experiment, besloten om definitief mogelijk te maken dat advocaten in letsel- en overlijdenszaken zogenoemde resultaat gerelateerde honorariumafspraken maken. Concreet betekenen dergelijke afspraken dat van No Cure No Pay sprake is. Daardoor worden financiële drempels weggenomen voor de toegang tot het recht. Advocaten zijn niet verplicht om dergelijke afspraken te maken. Rechtszoekenden blijven afhankelijk van advocaten die daartoe wel bereid zijn.

Massaclaims

De laatste jaren gaat het steeds vaker om groeps- of massaclaims. Dat zijn procedures die voor grote aantallen personen worden gevoerd. De mogelijkheid om dergelijke claims in te stellen draagt bij aan de toegang tot het recht, onder meer omdat de kosten van de procedure gemakkelijker door de groep dan door een individu kunnen worden gedragen. De Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Actie (WAMCA) maakt het voor gedupeerden mogelijk om in geval van massaschade via een stichting of een vereniging gezamenlijk schade te verhalen. De wet eist dat de stichting of vereniging over voldoende middelen moet beschikken om de kosten voor het instellen van de procedure te dragen. In de praktijk worden dergelijke procedures vaak gefinancierd door professionele financiers met wie No Cure No Pay-afspraken zijn gemaakt.

Tenslotte

De beslissing om het maken van No Cure No Pay-afspraken in letsel- en overlijdenszaken definitief mogelijk te maken, valt toe te juichen. De toegang tot het recht, zeker in zaken met een groot financieel belang, is daarmee gediend.

Ook in zaken met een relatief gering financieel belang is het van betekenis dat aan de toegang tot het recht invulling wordt gegeven door regelingen die het rechtszoekenden mogelijk maakt om hun zaak naar de rechter te brengen zonder dat daarvoor grote financiële drempels bestaan. Voor die zaken biedt No Cure No Pay doorgaans geen uitkomst. Onlangs was er in Brussel de jaarvergadering van de Pan-European Organisation of Personal Injury Lawyers (www.peopil.com). De toegang tot het recht was een onderwerp dat daar aan de orde kwam. Een van de sprekers stelde voor dat de aangesloten advocatenkantoren gezamenlijk geld beschikbaar zouden stellen om in Europa belangrijke zaken te financieren. Voor velen een nieuwe gedachte die tot nadere overpeinzingen zal leiden. Goed dat het onderwerp op de agenda blijft.

Heeft u vragen over dit blog, dan kunt u contact opnemen met de auteur, John Beer.