Van akker naar astma: wat adem jij in als er gespoten wordt?

Bij mijn zoektocht naar een huis in buitengebied heb ik onderzocht of er geen velden in de buurt liggen waar met gif wordt gespoten. Want buitenaf wonen brengt behalve rust en ruimte ook zorgen met zich over landbouwgif dat verwaait en belandt in je tuin, in je huis.

Voor omwonenden levert dit gezondheidsrisico's op. Wat zijn de gevolgen voor jou?

Verwaaiing via de lucht

Als bestrijdingsmiddelen worden gespoten, is de bedoeling dat deze op de akker terechtkomen. Een deel van de fijne druppels belandt via de lucht ook buiten de akker. Dit heet drift.

Zo komen de middelen ook terecht in je woning. Het grootste aantal pesticiden en de hoogste concentratie middelen buiten bespoten akkers wordt aangetroffen in huisstof.¹ Maar de belangrijkste zorg is misschien wel dat het in de lucht zit die je inademt en op je eten.

Hoeveel drift plaatsvindt en hoe ver deze reikt, hangt af van de windkracht en -richting, de spuitmethode en de samenstelling van het middel. Hoe fijner de druppels, hoe harder de wind en hoe vluchtiger het middel, hoe verder het zich verspreidt van het beoogde gebied.

Wat zijn de gevolgen voor omwonenden?

Door drift worden pesticiden vrijwel overal teruggevonden. Woon je naast gebieden waar gespoten wordt? Dan kom je met pesticiden in aanraking. De vraag is alleen: met hoeveel?

Studies hebben aangetoond dat pesticiden zelfs in slaapkamers in de buurt van bespoten percelen kunnen worden aangetroffen. De mate van blootstelling is dus niet mals. Het zijn gifstoffen waarmee bijvoorbeeld schimmels, insecten en ‘onkruid’ wordt bestreden en het staat vast dat veel van deze stoffen ook niet onschadelijk zijn voor mensen.

Zorgen over de gezondheidseffecten

Het is logisch dat je je als omwonende zorgen maakt over de mogelijke gevolgen van het inademen van deze stoffen en het neerslaan ervan in je omgeving.

Hoewel acute vergiftiging (bijvoorbeeld door eenmalige blootstelling aan een hoge dosis) zeldzaam is, zijn er sterke aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten van langdurige, lage blootstelling. Zo legt de wetenschap een duidelijk verband tussen pesticiden en astma bij kinderen en adolescenten.² Pesticiden lijken ook andere gezondheidsproblemen te veroorzaken, waaronder kanker, Alzheimer, Parkinson, ALS, bronchitis, onvruchtbaarheid, aangeboren afwijkingen, ADHD, autisme, diabetes en obesitas.³

Maar de wetenschap heeft nog niet alle antwoorden en is nog volop bezig de precieze langetermijneffecten in kaart te brengen, bijvoorbeeld met het door de EU gefinancierde SPRINT-onderzoek. Hoeveel risico blootstelling precies oplevert hangt onder meer af van de specifieke stoffen, de blootstellingsduur en individuele gevoeligheid ervoor.

Andere aandoeningen

Grootste boosdoeners zijn herbiciden (tegen ‘onkruid’) en insecticiden (tegen insecten), waarvan het sterkste verband is aangetoond met menselijke gezondheidsschade.⁴

Zo beïnvloeden organofosfaten (zoals glyfosaat, diazinon of malathion) het zenuwstelsel en kunnen leiden tot klachten zoals hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, spierzwakte en ademhalingsproblemen. Langdurige of hoge blootstelling wordt in verband gebracht met veel van de aandoeningen die ik hierboven heb genoemd.

Deze stoffen worden ingezet bij de teelt van diverse gewassen, waaronder aardappelen, granen, fruit, en zeker ook de intensief bespoten bollenteelt.

Regels en praktijk

Nederland heeft regels om blootstelling te beperken, zoals spuitvrije zones. Maar die bieden onvoldoende bescherming. Een bufferstrook van 50 meter is gangbaar, terwijl het RIVM in 2019 onderzoek publiceerde waaruit bleek dat de grootste meeste en hoogste concentratie resten van pesticiden neerslaan binnen 250 meter tussen akker en gevoelige bestemmingen zoals woningen.⁵ Rechters houden inmiddels in hun uitspraken in zaken tussen telers en omwonenden dan ook 250 meter aan als veilige afstand.

Maar zelfs die afstand is mogelijk onvoldoende, omdat bestrijdingsmiddelen zich door drift kilometers ver kunnen verspreiden.

Bovendien is de vraag of de regels altijd worden nageleefd en gehandhaafd. De regels lijken in de praktijk vaak tekort te schieten om omwonenden, zeker kwetsbare groepen, goed te beschermen.

Voorzorgsverplichtingen

De discussie over bestrijdingsmiddelen maakt veel los door de tegenstrijdige belangen: de wens van boeren hun gewassen te beschermen en een inkomen te genereren, het recht van omwonenden op een gezonde en veilige leefomgeving en voedselzekerheid.

Het voorzorgsbeginsel schrijft voor dat bescherming van de gezondheid voorrang krijgt als de verschillende belangen met elkaar in strijd zijn. Europese en nationale wetten leggen overheden voorzorgsverplichtingen op om bij gerede twijfels over de veiligheid middelen niet toe te laten. Nu wordt nog onvoldoende naar die verplichting gehandeld.

Als middelen die schade veroorzaken toch worden toegelaten en op de markt gebracht, zijn er gelukkig juridische mogelijkheden. Al vergen die wel de nodige moed en financiële middelen. De laatste horde is het makkelijkst te nemen.

Conclusie

Maak je je zorgen over je blootstelling aan pesticiden?

Documenteer dan wanneer en hoe vaak er wordt gespoten in jouw omgeving. Noteer windrichting, weersomstandigheden en geur. Probeer te achterhalen welke middelen gebruikt worden. Neem monsters van stof, groenten uit eigen tuin, maak foto’s en video’s, houd een logboek bij van gezondheidsklachten en doe melding bij betrokken instanties, zoals de GGD, omgevingsdienst of gemeente en NVWA.

Deze informatie kan de doorslag geven als je later juridische stappen wilt ondernemen omdat je denkt dat jouw gezondheid (of die van je gezin) schade ondervindt door blootstelling aan pesticiden.

Heb je vragen over dit blog of over aansprakelijkheid bij gezondheidsschade door omgevingsfactoren? Neem vrijblijvend contact op met Victor Vandersmissen.

 

 

1 Silva V, Gai L, Harkes P, Tan G, Ritsema CJ, Alcon F, Contreras J, Abrantes N, Campos I, Baldi I, Bureau M, Christ F, Mandrioli D, Sgargi D, Pasković I, Polić Pasković M, Glavan M, Hofman J, Huerta Lwanga E, Norgaard T, Bílková Z, Osman R, Khurshid C, Navarro I, de la Torre A, Sanz P, Ángeles Martínez M, Dias J, Mol H, Gort G, Martins Figueiredo D, Scheepers PTJ, Schlünssen V, Vested A, Alaoui A, Geissen V. Pesticide residues with hazard classifications relevant to non-target species including humans are omnipresent in the environment and farmer residences. Environ Int. 2023 Nov;181:108280. doi: 10.1016/j.envint.2023.108280. Epub 2023 Oct 30. PMID: 37924602.

2 Rodrigues MB e.a., Association between exposure to pesticides and allergic diseases in children and adolescents: a systematic review with meta-analysis. J Pediatr (Rio J). 2022 Nov-Dec;98(6):551-564. doi: 10.1016/j.jped.2021.10.007. Epub 2022 Jan 1. PMID: 34982974; PMCID: PMC9617275.

3 Mostafalou S, Abdollahi M. Pesticides: an update of human exposure and toxicity. Arch Toxicol. 2017 Feb;91(2):549-599. doi: 10.1007/s00204-016-1849-x. Epub 2016 Oct 8. PMID: 27722929.

4 Ibid.

5 RIVM, Bestrijdingsmiddelen en omwonenden 2019.